17 تیر 1388 / 15 رجب 1430 / 8 جولای 2009

ايران، قبل از جنگ جهاني دوم، تحت نفوذ سياست استعماري انگليس بود و قدرت متمركز رضاخان، اداره مملكت را با استبداد تمام برعهده داشت. با روي كار آمدن آتاتورك در تركيه، با تحريك انگلستان و براي اين كه شوروي در حلقه محاصره قرار داشته باشد، در هفدهم تيرماه 1316 ش برابر با هشتم ژوئيه 1937 م، پيمان دوستي و عدم تجاوز بين ايران، تركيه، افغانستان و عراق در كاخ سعدآباد تهران به امضا رسيد. به موجب اين پيمان، اين دولت‏ها متعهد شدند كه سياست خارجي هماهنگي داشته باشند و در مقابله با خطر كمونيسم كه هر يك از دولت‏هاي آنان را تهديد كند، همديگر را مورد حمايت قرار دهند. همچنين دولت‏هاي عضو ضمن اين كه نبايد در امور داخلي هم دخالت كنند، بايد در كليه اختلافات بين المللي كه با منافع آنان مربوط است، مشورت نمايند و عليه هم، عمليات تجاوزكارانه نداشته باشند. اما درعمل، اين پيمان، توخالي و پوچ بود و ايران خود همكاري وسيعي با آلمان كه شريك شوروي بود، داشت و كارشناسان آلماني در مؤسسات بسياري در ايران خدمت مي‏كردند.
استاد احمد نجفي زنجاني مشهور به معصومي يا معصومي خوشنويس در سال 1287 ش در نجف اشرف به دنيا آمد. از آن‏جا كه وي به آموختن فنون خط علاقه داشت، ضمن تحصيل، به فراگيري اين هنر پرداخت و در 25 سالگي در زمره خوشنويسان عصر درآمد و به كتيبه‏نويسي روي آورد. كتيبه‏هاي درب طلاي بارگاه امام علي(ع)، كتابخانه حضرت امير(ع)، درب نقره حرم سامرا، ضريح آرامگاه مسلم بن عقيل در كوفه، ضريح حضرت عبدالعظيم(ع) در شهر ري، ضريح حضرت رقيه(س) در شام، ضريح امام رضا(ع) و كتيبه‏هاي مسجد اعظم و مسجد آيينه و موزه قم و ده‏ها اثر ارزشمند در داخل و خارج از كشور به دست توانا و هنرمند اين استاد گرانقدر نگاشته شده است. علاوه بر اين، به دستور وزارت فرهنگ، عموم اصلاحات كتيبه‏هاي تاريخي در سراسر كشور و شجره‏نامه‏هاي انساب سادات و استنساخ كتب قيمتي و تكميل قرآن‏هاي خطي و گرانبها توسط وي انجام گرفت. استاد معصومي از خوشنويساني است كه در نوشتن انواع خط از قبيل نسخ، ثلث، رقاع، كوفي، نستعليق، شكسته، طغرا و... مهارت داشت. وي در انجمن خوشنويسان ايران به سمت استادي در امر تعليم خط ثلث مشغول و تا پايان عمر در اين خدمت بود. قرآن، مفاتيح الجنان، مناسك حج، رسم المشق و غيره از جمله كتابت‏هاي اوست. اين خوشنويس برجسته به هنگام فوت 74 سال داشت.
آيت‏اللَّه شيخ محمدمهدي رباني املشي در سال 1313 شمسي (نيمه شعبان 1353 ق) در خانواده روحاني در قم متولد شد. وي در خدمت پدرش مراتب علمي خويش را آغاز و پس از طي مراحل مقدماتي و سطح علوم حوزوي، از محضر بزرگاني چون آيت‏اللَّه بروجردي و امام خميني(ره) استفاده نمود. آيت اللَّه رباني از 17 سالگي در مسير امور سياسي قرار گرفت و در قيام 15 خرداد 1342 فعالانه در خدمت نهضت اسلامي بود. وي با انجام سفرهاي مختلف، به سخنراني‏هاي تندي عليه رژيم مي‏پرداخت و در اين راه متحمل شش سال زندان و شكنجه و شش سال تبعيد گرديد. آيت‏اللَّه رباني املشي يكي از اعضاي فعال جامعه مدرسين حوزه علميه قم به شمار مي‏رفت و پس از پيروزي انقلاب مسئوليت‏هاي مختلفي را عهده‏دار بود كه عضويت در شوراي عالي انقلاب فرهنگي، دادستاني كل كشور، عضويت شوراي عالي قضايي، عضويت در شوراي نگهبان و نمايندگي مجلس خبرگان از آن جمله‏اند. سرانجام اين عالم رباني و مجاهد نستوه، پس از سال‏ها فعاليت و مبارزه خالصانه در راه اسلام، در بامداد هفدهم تيرماه 1364 ش در اثر يك بيماري رنج آور كه زمينه آن را دشمنان اسلام و انقلاب در او به وجود آورده بودند، در 51 سالگي به شهادت رسيد و در حرم مطهر حضرت معصومه(س) به خاك سپرده شد.
محمدعلي ناصح، متخلص به ناصح در سال 1278 در تهران به دنيا آمد و علاوه بر فراگيري علوم جديد به آموختن علوم قديمه نيز پرداخت. ناصح از سال 1297 كه انجمن ادبي ايران به همت وحيد دستگردي در تهران تأسيس شد از اعضاي آن بود. او بعدها رياست اين انجمن را تا پايان عمر به عهده گرفت. شرح بوستان سعدي، شرح حال خاقاني شرواني و نيز ديوان اشعار، از او به جاي مانده است. محمدعلي ناصح به هنگام فوت، 87 سال داشت.
آيت‏اللَّه سيدمحمدحسين حسيني تهراني در سال 1305 ش (1345 ق) در تهران در بيت علم و فضل ديده به جهان گشود. وي در نوجواني وارد حوزه علميه قم شد و از محضر علماي بزرگي چون آيات عظام سيد حسين بروجردي، سيد محمد محقق داماد و علامه طباطبايي بهره برد. سيد محمد حسين سپس در 25 سالگي به نجف رفت و از استاداني نظير حضرات آيات: سيد ابوالقاسم خويي و سيد محمود شاهرودي بهره‏ها برد. وي پس از هفت سال و طي مدارج عالي علمي به تهران بازگشت و به اشاعه مكتب تشيع و ابلاغ رسالت ديني همت گماشت. آيت اللَّه حسيني تهراني پس از پيروزي انقلاب اسلامي به مشهد عزيمت كرد و به تدريس و تربيت شاگردان و راهنمايي مؤمنين پرداخت. از اين عالم بزرگوار بيش از 40 عنوان كتاب در 75 جلد برجاي مانده است كه از مطالعه آن‏ها، تبحّر فراوان مؤلف در علوم مختلف اسلامي همچون: كلام، فقه، اصول، تفسير، حديث، تاريخ، تراجم، حكمت، فلسفه، سياست، ادبيات، طب، عرفان و اخلاق نمودار است. از جمله آثار اين عالم بزرگوار عبارتند از: امام‏شناسي در 18 جلد، معادشناسي در 10 جلد، مهر تابان، روح مجرد و نيز نور ملكوت قرآن در 4 جلد. اين عالم فرزانه سرانجام در 17 تير 1374 ش برابر با 9 صفر 1416 ق در 69 سالگي دار فاني را وداع گفت و پس از تشييعي با شكوه در صحن مطهر حضرت امام رضا(ع) مدفون گرديد.
آيت‏اللَّه حاج شيخ محمد اسماعيل صائني زنجاني، در سال 1311ش (1351ق) در بيت علم و تقوا و فضيلت در زنجان زاده شد و پس از طي مقدمات و سطوح حوزوي، در هجده سالگي عازم حوزه علميه قم گرديد. ايشان در قم از محضر پر فيض حضرات آيات: سيد حسين بروجردي، سيد محمد محقق داماد و حضرت امام خميني(ره) بهره برد و همزمان، از علامه سيد محمد حسين طباطبايي، دوره كامل اسفار، اصول فلسفه و روش رئاليسم را فرا گرفت. آيت‏اللَّه صائني از آن پس، حلقه درس خود را تشكيل داد و به تدريس فلسفه و سطوح عالي حوزه همت گماشت. وي پس از 14 سال اقامت در قم، در سال 1343ش، به اصرار اهالي متدين زنجان به زادگاه خود بازگشت و تا پايان عمر خويش، به مدت حدود 35 سال به ترويج دين و تعظيم شعائر مذهبي مشغول گرديد. آيت‏اللَّه صائني زنجاني در اين زمان طولاني موفق شد فقه و اصول، فلسفه، كلام، تفسير قرآن و نهج‏البلاغه و مباحث اخلاقي را به شمار زيادي از فضلا و طلاب علوم ديني و نسل جوان آموزش دهد و منشا خدمات فراواني گردد. از اين حكيم گرانقدر آثاري بر جاي مانده كه تقريرات درس فقه و اصول آيت‏اللَّه محقق داماد از آن جمله است. اين عالم بزرگوار سرانجام پس از عمري خدمت به ساحت دين و ترويج مذهب، در هفدهم تيرماه 1377ش برابر با پانزدهم ربيع‏الاول 1419ق در شصت و شش سالگي دار فاني را وداع گفت و پس از تشييعي با شكوه، در زنجان به خاك سپرده شد.
آيت اللَّه دكتر شيخ مهدي حائري يزدي درسال 1301ش (1341ق) در بيت علم و تقوا و فضيلت، از صُلب آيت اللَّه العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي، مؤسس عالي قدر حوزه علميه قم، به دنيا آمد. وي پس از گذراندن مقدمات و سطوح عاليه در اين شهر نزد برادر بزرگوارش، آيت اللَّه مرتضي حائري و آيت اللَّه سيد محمدرضا گلپايگاني، در محضر پر فيض حضرت امام خميني(ره)، به آموختن متون كلامي و فلسفي و نزد آيات عظام: سيدمحمد حجت كوه كمره‏اي، سيدمحمدتقي خوانساري و سيد حسين بروجردي به فراگيري دروس خارج فقه و اصول پرداخت و مباني علمي خويش را استوار ساخت. آيت اللَّه مهدي حائري، در سال 1329 ش، با تصويب آيت اللَّه بروجردي، براي نظارت بر متون درسي ديني و فرهنگ كشور به تهران رفت و همزمان به تحصيل فقه در محضر آيت اللَّه سيد احمد خوانساري و فلسفه اسلامي نزد حكيم علامه، ميرزا مهدي آشتياني همت گماشت. او در سال 1339 ش، به نمايندگي آيت اللَّه بروجردي، رهسپار آمريكا شد و رسيدگي به امور شيعيان آنجا را برعهده گرفت. اين عالم بزرگوار، در آمريكا به تاليف، تدريس و انجام وظايف ديني و نيز تحصيل فلسفه غرب اشتغال ورزيد و دوره دكتراي خود را در دانشگاه ميشيگان و تورنتو با درجه ممتاز گذرانيد. آيت‏اللَّه مهدي حائري در سال‏هاي اقامت در آمريكا ضمن تدريس فقه، فلسفه و ادبيات فارسي در دانشگاه‏هاي آمريكا، در ده‏ها سمينار و كنفرانس علمي و فلسفي شركت جُست و با ايراد سخنراني‏هاي متعدد، استواري و عظمت فلسفه و كلام اسلامي را در محافل غرب به همگان نماياند. ايشان در سال 1358 به ايران بازگشت و به كارهاي علمي خود ادامه داد. كاوش‏هاي عقل نظري، علوم قرآن، متافيزيك و حكمت و حكومت، برخي از آثار اين استاد فرهيخته به شمار مي‏روند. سرانجام آن فيلسوف بزرگ در 17 تيرماه 1378 برابر با 14 ربيع الاول 1420 ق در 77 سالگي بدرود حيات گفت و در حرم مطهر حضرت معصومه(س) به خاك سپرده شد.
حضرت زينب(س) درپي تحمل سختيهاي فراوان رحلت كردند. حضرت زينب(س) القاب فراواني چون «عاليه، عابده، عارفه و اَمينةُ‌ الله »داشتند و ازكنيه هاي مشهورايشان «اُمّ كلثوم و اُمُّ الحسن» است. حضرت زينب(س) دردامان فاطمه زهرا(س) و حضرت علي(س) پرورش يافتند و درمدت 25سال خانه نشيني پدرگرامي خود، لحظه اي ازتلاش راه كسب دانش و بينش و كمالات انساني غافل نماندند. حضرت زينب(س) دردنياي آن روزاسلام به عقيله بني هاشم ملقّب بودند. حضرت زينب(س) پس ازحادثه كربلا دركاخ ستم يزيد درنطقي كه درتاريخ اسلام جاودانه است جنايتها و ستمهايي را كه برخاندان رسول خدا(ص) روا شده بود برهمگان فاش ساختند. اين بانوي بزرگ اسلام پس ازگذشت يك سال و اندي ازشهادت سرور و سالارشهيدان حضرت امام حسين(ع) و يارانشان چشم ازجهان فروبستند. بنا به نظرو اقوال مورخان محل دفن حضرت زينب(س) در زينبيّه سوريه است.
نجمُ الدّين زركوب ازشاعران و عارفان پرآوازه اوايل قرن8 هجري قمري درتبريزوفات يافت. زركوب ازشاعران زبردست تبريزبود و اشعارصوفيانه را بسيار شيوا مي سرود. وي درباب تصوف تأليفات متعدد دارد كه ازآن ميان كتاب «اَلفُتُوَّه» را مي توان نام برد كه دربيان فتوت و جوانمردي و به زبان فارسي است. گفتني است كه نجمُ الدّين زركوب دردوران وزارت خواجه رشيدُ الدّين فضل الله بسيارمورد تكريم و احترام بود.
در پي فشار طاقت فرساي مشركان قريش بر مسلمانان، پيامبر اكرم(ص) به تعدادي از پيروانِ خود دستور داد تا براي در امان ماندن از اذيت و آزار مشركين، به سرزمين حبشه مهاجرت كنند. جمعي از مسلمانان كه 11 مرد و 4 زن بودند به سرپرستي "عُثمان بنَ مظعون" به حبشه مهاجرت كردند و زمينه‏ساز مهاجرت بعدي مسلمانان به سرپرستي "جعفر بن ابيطالب(ع)" شدند. اين مهاجرت‏ها، طي ساليان متمادي، سبب نفوذ و گسترش دين اسلام در قاره‏ي آفريقا شد.
پس از دستور واجب شدن نماز بر مسلمانان، پيروان اين آيين الهي، به طرف بيت‏المقدس، محلي كه مورد احترام اديان ديگر از قبيل يهوديت و مسيحيت بود، نماز مي‏خواندند. ولي پس از هجرت پيامبر اسلام به مدينه، يهوديان اين شهر، پيامبر اسلام(ص) را مورد طعنه قرار داده و از اين كه مسلمانان از قبله‏ي يهوديان براي نماز استفاده مي‏كنند، آنان را استهزاء مي‏كردند. سرانجام در حالي كه 17 ماه از ورود پيامبر اسلام(ص) به مدينه مي‏گذشت، به دستور خدا، كعبه، قبله‏ي مسلمانان گرديد. اين دستور در حالي كه پيامبر اكرم(ص) نماز ظهر را در مسجد بني‏سَلَمه اقامه مي‏كرد از جانب خداوند صادر شد. پيامبر اسلام(ص) در حالِ نماز، روي به مسجدالحرام كرد و دو ركعت پاياني نماز ظهر را به سوي كعبه خواند و به همين دليل اين مسجد در تاريخ اسلام به "ذوالقبلَتَين" معروف شده است.
تا سال 1006 ق، قزوين پايتخت حكومت صفويه بود ولي در اين روز شاه عباس صفوي، اصفهان را مركز حكومت خود قرار داد و تلاش فراواني در آباد سازي اين شهر صورت داد. اصفهان تا پايان حكومت صفوي جزو آبادترين شهرهاي ايران بود.
/خ